Waddenmars 2022 | Manifest Wadden Balans

Afgelopen weekend gingen 25 jongeren vanuit het hele land op pad in het Waddengebied. Tijdens deze zogenaamde Waddenmars ontmoetten zij honderden bewoners, ondernemers, gidsen en natuurbeheerders. Er is gesproken met jong en oud en met mensen die vanuit verschillende perspectieven betrokken zijn bij het Waddengebied. Met als doel: kijken naar de toekomst van het Wad; voor welke dilemma’s staan we en hoe zien zij ‘de jongeren’ het Wad in 2050? We spreken met een van de deelnemers: Kees Hoogenboom! 

“Ja, ik had me opgegeven voor de Waddenmars!”, vertelt Kees enthousiast. “ Hoe ik daarbij kwam? Nou, ik zag het op diverse kanalen voorbij komen, en ik heb nogal wat met de natuur en het waddengebied, dus daar wilde ik me graag voor inzetten.” Kees is student bouwkunde, maar de natuur zit al vanaf jongs in zijn leven verweven. Met ouders die beide bioloog zijn, kreeg hij veel van de natuur mee. 

“Ik was altijd al veel buiten, op vakanties ook altijd. Ik heb me toen aangesloten bij de natuur jeugdbond, was veel langs de kust actief”, legt Kees uit. En hoewel hij in Amersfoort is opgegroeid, zat hij vrij snel veel op de eilanden. “Ja, ik zet me in de zomer altijd in als gids op het eiland, dus zo probeer ik al wat meer met natuureducatie te doen!”

De deelnemers

Kees was overigens niet de enige deelnemer die vanuit een heel andere hoek van het land kwam voor deze Waddenmars. Nee, de deelnemers kwamen werkelijk uit alle hoeken van Nederland en zijn tussen de 18 en 27 jaar. Allemaal deden ze mee vanuit hun liefde voor het Wad, de ene omdat het de favoriete vakantieplek is en de ander met als link een opleiding kust en zeemanagement en weer een ander om ecologische redenen. Kortom een zeer betrokken groep heeft zich drie dagen ondergedompeld in het het Waddengebied met als resultaat het manifest ‘Wadden Balans’. 

Waarde van het wad 

Het waddengebied is in 2009 benoemd tot Unesco werelderfgoed vanwege de intacte geologische processen, de biologische en ecologische processen en de enorme biodiversiteit. De wadden zijn uniek als natuurgebied in de wereld. Dat beaamt Kees ook, en daarom zet hij zich hier graag voor in. “We zijn drie dagen lang op zoek gegaan naar de verschillende invalshoeken voor het schrijven van een manifest, waarbij we nadenken over de dilemma’s van het wad, en hoe wij samen het wad in 2050 zien.” 

Want het wad is superbelangrijk, in zoveel opzichten. Het is de kraamkamer van vele vissen. Ook voor trekvogels is het gebied van internationaal belang: als broedgebied of juist als plek om te overwinteren. Ook levert de natuur veel aan de mensen die er wonen. Zo bieden de duinen en kwelders kustbescherming, filteren de duinen het drinkwater en ga zo maar door. Te midden van die natuur leven veel mensen die afhankelijk zijn van het gebied o.a. voor hun inkomen. Hierbij spelen veel sectoren een rol. Opvallend is ook dat veel mensen in het gebied in verschillende sectoren tegelijkertijd werkzaam zijn. Dit maakt onderdeel uit van de cultuur op de Wadden. De relatieve isolatie ten opzichte van de rest van Nederland zorgt voor een enorme veerkracht en zelfredzaamheid. 

En juist daarom gingen de deelnemers, waaronder Kees, in gesprek met allerlei partijen die betrokken zijn bij dit gebied. 

Bomvolle dagen

“We hadden een prachtig, bomvol programma!”, begint Kees enthousiast over de afgelopen dagen. “We kregen heel veel verschillende perspectieven mee, omdat we met veel mensen in gesprek over hun rol. Met bewoners, schoolkinderen, oudere mensen, boeren, vissers, terreinbeheerders, belangenorganisaties, veerdiensten, alles.” 

“De meest bijzondere invalshoek? Nou we hebben een gesprek gehad over de natuur als rechtspersoon, dat vond ik heel interessant en bijzonder. Maar daarnaast hebben we ook met schoolkinderen gesproken op bijvoorbeeld Terschelling, die boden een mooi plakboek aan met daar op één bladzijde alles wat ze mooi vonden aan Terschelling, wat ze willen behouden en wat niet.” 

“En dat vond ik toch ook wel heel bijzonder”, legt Kees uit. “Dat kinderen al heel erg betrokken waren bij de omgeving waar ze wonen. Ik ben dan zelf opgegroeid in Amersfoort, en daar wist ik ook wel wat mooie dingen, maar ik heb dat nooit zo gehad als de kinderen hier, ze zijn echt heel betrokken. Maar misschien is dat een verschil tussen een grote stad, een kleinere gemeenschap. We waren ook bij ’t Bildt, dus op het vasteland, en daar voelden we dezelfde betrokkenheid ook.”

Input voor het manifest 

“Ja, en dan na al die input, moesten we het manifest proberen op te stellen voor 2050. Best een uitdaging”, lacht Kees. “Want we hadden zoveel verschillende invalshoeken. Hoe we dan zijn begonnen? Nou, we zijn in groepjes van vier begonnen met het omschrijven van onze droom.” 

“Iedereen maakte zo’n droom: een geheelplaatje van hoe zou je willen dat het gebied zich heeft ontwikkeld in 2050. Bij ons groepje kwam de droom eruit van betrokkenheid om het gebied. Dat toeristen het eiland niet alleen als toerist bekijken, maar ook het gebied leren kennen. Daardoor ontstaat er betrokkenheid via toerisme die over de rest van Nederland uitvloeit.”  

En zo waren er meer groepen met dromen. Dus op een gegeven moment hebben ze all deze dromen bij elkaar gelegd, en gevraagd: wat kunnen we daar uit afleiden, waar willen we mee verder? En daar is het manifest uitgekomen, waarvan je hieronder een samenvatting kunt lezen.

De verwachting van het manifest

Wat hoopt Kees, en ook de andere deelnemers, met dit manifest te bereiken? Wat verwachten ze? “ We hopen dat het wordt meegenomen in beleid”, vertelt Kees. “Dat we hiermee ook het perspectief van jongeren meer op de kaart te zetten. We merkten dat jong en oud best wel een ander perspectief hadden hoe ze met eiland om willen gaan. Jongeren zijn nog wat opener in manieren van denken, die zien soms heel andere mogelijkheden.”  

“Het is zo’n complex stuk, er zijn zo veel perspectieven, dus het is enorm waardevol om zo’n manifest met een verzameling van al deze perspectieven en invalshoeken, mee te nemen in bijvoorbeeld het plan van aanpak van de gebiedsagenda. Dus, natuurlijk hopen we ook dat we hiermee aandacht trekken voor het onderwerp!” 

Het Manifest

De belangrijkste basis voor het manifest is het terugbrengen van de balans tussen mens en natuur met als doel om elkaar te versterken! Dit kan alleen als er een goede langetermijnvisie wordt ontwikkeld van minimaal 50 jaar met oplossingen die flexibel en adaptief zijn en die dus inspelen op onvoorziene ontwikkelingen en dit vraagt lef. Daarnaast moet het eigenaarschap terug naar de bewoners en ondernemers van het gebied, samen zijn zij de sleutel tot het succes. Ook jongeren moeten meer en op regelmatige basis betrokken worden, zij zien hun toekomst daar en dat is een groot goed maar dan moeten ze zich wel blijven herkennen in die toekomst. 

De deelnemers hebben een aantal thema’s uitgelicht en hier specifiek gekeken naar een langetermijnvisie. Hieronder een selectie. 

Voedsel

Een samenwerking tussen de drie gebieden waarin het Wad nu is verdeeld – vasteland, zee, eiland – die complementair aan elkaar zijn. De drie grenzen tussen de deelgebieden moeten op economisch, ecologische en sociaal vlak doorbroken worden. Economisch door een coöperatieve en seizoensgebonden samenwerking tussen landbouw, vissers en burgers. Die samenwerking is ook noodzakelijk om samen te werken aan het Waddengebied als geheel met als doel ‘seizoensvoedsel’ voor mensen en natuur om zo de ecologie in stand te houden. Het gaat dan dus niet alleen over de gewassen maar ook over maaibeleid en waterpeil gelet op het eten voor vissen, vogels en insecten. De grenzen vervagen en het wordt een verantwoordelijkheid voor allen. 

Samenwerking

Om samenwerking te stimuleren en te optimaliseren is transparantie nodig. Jongeren gaan in kaart brengen waar welke verantwoordelijkheden liggen ten aanzien van het hele gebied, dit wordt vervolgens voor iedereen toegankelijk zodat niks een samenwerking in de weg kan staan. De keuze om dit door jongeren te laten maken mag duidelijk zijn, omdat zij het meest vrij zijn van belangen. Iets heel anders wat kan leiden tot samenwerking is een tamelijk nieuw initiatief; Wadden Ambassadeurs, dit verdient van de deelnemers een absolute plus en daarom het advies om dit zo snel en goed mogelijk uit te rollen. 

Naar aanleiding van de Waddenmars vinden de deelnemers dat besluitvormers en beleidsmedewerkers die werken in en met het Waddengebied minimaal twee keer per jaar op een soortgelijke excursie zouden moeten. “Zo hebben wij ervaren dat de verhalen van mensen die werken en wonen rondom het Wad, ons perspectief kan veranderen.”

Waddenzeelanden

Van Waddeneilanden, vaste land en zee naar: Waddenzeelanden! Nog te vaak wordt het Waddengebied niet gezien als een geheel. Daarom het advies om het geheel te herpositioneren naar de Waddenzeelanden. Niet alleen als marketing tool maar ook als verbinder tussen eiland, vasteland, bewoners en boeren etc. Zo wordt een boer een landschapsbeheerder en een bewoner een ambassadeur. Van toerisme naar belevingstoerisme. 

De waarde trots wordt verlegd naar dankbaarheid en ACTIE. Burgerinitiatieven zijn nodig om dit te realiseren en moeten serieus genomen worden om tot actie over te kunnen gaan. 

Kennisuitwisseling en betrokkenheid

Een samenleving in het Waddengebied waarin kennisuitwisseling plaatsvindt tussen locaties (in het gehele Waddengebied), generaties (jong en oud) en sectoren. Jongeren hebben hierin een sleutelpositie.

Belangrijk signaal dat tijdens de gesprekken met bewoners, zowel kinderen als jongeren, naar voren kwam is dat veel jongeren wegtrekken i.v.m. ‘geen’ passend onderwijs en werk. Universiteiten en hogescholen zouden daar dan ook veel meer op in moeten spelen. 

Verbazingwekkend genoeg is er op dit moment geen natuureducatie op scholen in het Waddengebied, het wordt hier en daar met een excursie gedaan maar het is niet ingebed. Dit is een must willen de bewoners opgroeien met natuur als basis voor hun bestaan. Dit zou dan ook niet alleen op scholen moeten worden aangeboden maar voor alle bewoners in het gebied en kan ook goed samen met lokale ondernemers. Ook ondernemers moeten kansen krijgen om duurzaam te ondernemen. Dit laatste kan als cursus maar ook als onderdeel van een jaarlijks terugkerend kennisfestival. Op de eilanden heerst daarnaast een groot docenten probleem daarom zouden er voorbestemde woningen voor docenten moeten komen. 

“Cranberry hier, schaapje daar, kom op minister laten we het Wad mooier maken met elkaar’.  

Toerisme, bewoners, beleefbaarheid

Bewuste toeristen komen niet alleen iets halen, maar ook iets brengen. Naast inkomen en afnemers van duurzame producten, geven toeristen met hun nieuwsgierigheid en enthousiasme de bewoners een hernieuwde waardering voor hun eigen leefomgeving. Toeristen zijn zich bewust van het feit dat ze te gast zijn in het Waddengebied en hebben respect voor natuur en bewoners.

Hier is wel een goed en duidelijk verhaal voor nodig richting toeristen. Dit begint bij het boeken, maar ook beleef toerisme waar lokale jongeren gids zijn of waar een visser ook toeristen meeneemt op zijn kotter, dragen daaraan bij. Tenslotte het advies: maak alle eilanden autoluw. Niet alleen goed voor de natuur, maar ook de toeristen komen echt tot rust en leidt tot een element van vertraging.

Deelnemers Waddenmars: Nika van Asselt, Jannis Dollmann, Miriam Salomons, Laura Savonije, Nynke Vermeer, Bernike van Werven, Heleen Aalderink, Sharon Postma, Cornera Mellema, Hessel Yntema, Annemoon Tiemens, Esmee Bannenberg, Sander Buist, Zus Houben, Danique Postma, Julia Brink, Sara Koek, Hinke Lise Hoekstra, Nicky Fokkema, Elise ter Haar, Kees Hoogenboom en Wannes Lely. 

Organisatie: Programma naar een Rijke Waddenzee in samenwerking met Ministerie van de Toekomst, Arcadia en Waddenacademie.