In gesprek met Nynke Laverman
Storytelling for earthly survival
Door Joost Ramaer
De vernietiging van Moeder Aarde door de mens zet kunstenaars en kunstmanifestaties wereldwijd aan tot nieuw werk en een nieuw engagement. Ook PAFFF, het internationaal performing arts festival dat een van de vier pijlers is onder Arcadia, een nieuwe Friese triënnale waarvan de eerste editie op 6 mei ‘losbarst’. PAFFF en de andere pijlers BOSK, Paradys en IIS hebben als thema: ‘In wat voor wereld wil jij wonen?’
Daarom opent PAFFF met PLANT, een theatraal concert van singer-songwriter Nynke Laverman en muzikant en componist Sytze Pruiksma, beiden geboren en getogen Friezen, en daarnaast partners in werk én leven. Nieuw is hun artistieke kijk op de klimaatcrisis: wars van de angst, woede en urgentie die zo vaak overheerst onder activisten en beleidsmakers.
PLANT bestaat uit elf songs, met Your Ancestor als kernlied. De setting is apocalyptisch: Laverman spreek-zingt hier als de huidige homo economicus tot diens onbekende nazaten, lang nadat deze groei- en winstgedreven mens aan zijn zelfgeschapen klimaatcrisis ten onder is gegaan. Maar de toon van haar tekst en voordracht is zacht, verontschuldigend en verzoenend:
… the intention wasn’t evil on our side
It might shed a different light
On how you think of us your ancestors
So you may learn from us because
To not get lost in the future
You must know your past right?
Laverman en Pruiksma leggen uit hoe dat komt op het terras achter hun huis in Weidum, met een weids uitzicht over de omliggende akkers. Het is nog fris, maar de zon schittert aan een glasheldere hemel. PAFFF-programmeur Jonathan Offereins zit ook aan bij het gesprek. ‘Voor ieder nieuw album verdiep ik mij in een nieuwe cultuur’, vertelt Laverman. Jaren geleden zag ze een film, gemaakt in Mongolië. ‘Ik dacht meteen: daar wil ik heen.’
Drie maanden lang reisde ze door het land; ze woonde onder meer in een ger, de grote tent waarin Mongoolse nomadenfamilies al eeuwenlang leven, rondtrekkend met hun paarden, runderen en geiten. ‘Mongolen hebben een heel ander wereldbeeld dan wij’, ontdekte Laverman. ‘Zij zien de mens niet als de
navel van de wereld, maar als een kleine schakel in een overweldigend universum, waarin alles met alles samenhangt.’
PAFFF staat in hetzelfde teken. Offereins geeft dat aan met een citaat uit À la Recherche du Temps Perdu van Marcel Proust:
‘De enige werkelijke reis, de enige verjongingsbron, zou niet zijn om naar nieuwe landschappen toe te gaan, maar andere ogen te hebben, de wereld te zien door de ogen van een ander, van honderd anderen, de duizend werelden te zien die ieder van hen ziet, die ieder van hen is.’
Dat verklaart waarom PAFFF vooral buitenlandse voorstellingen presenteert, naast enkele Nederlandse, zoals Forest van Emke Idema. Offereins selecteerde onder meer Farm Fatale van Philippe Quesne, een Franse theatermaker die zijn publiek al jaren trakteert op zijn hoogstpersoonlijke visie op mens, natuur en milieu. ‘Met veel humor over de nietigheid en idiotie van het mensenras.’
Eerder maakte Quesne La Nuit des Taupes (De nacht van de mollen), waarin acteurs-muzikanten, gestoken in enorme mollenkostuums, de droge, onderaardse visie van de mol op het menselijk ondermaanse ten beste geven. Tijdens PAFFF geven de ‘mollen’ een concert en performance, La Parade des Taupes. Farm Fatale is ‘een moderne fabel’ over ‘vijf weggelopen vogelverschrikkers die samen radio maken om de wereld te behoeden voor een ecologische ramp’.
In Every Body Electric eert de Oostenrijkse choreograaf Doris Uhlich juist de underground van de mens zelf: de lichamelijk Behinderten, die wij eeuwenlang als tweederangs burgers behandelden. Uhlich bevrijdt hen, en ons, van dat juk door te laten zien hoe fantastisch mensen kunnen dansen, zelfs als ze bijvoorbeeld geen benen hebben.
Andere PAFFF-voorstellingen sluiten aan bij Lavermans Mongoolse openbaring. Altamira 2042 van de Braziliaanse choreograaf Gabriela Carneiro da Cunha draait om de reusachtige Belo Monte-stuwdam, een van de grootste vernielers van ‘de groene longen van de aarde’, het regenwoud in het Amazone-gebied. In Altamira 2042 laat Da Cunha de Amazone-rivier en het woud zelf aan het woord.
‘Klimaatactivisten en politici roepen nu vaak: de omwenteling gaat niet snel genoeg!’, zegt Laverman. ‘Maar er zijn geen oplossingen’, zo leerde zij in Mongolië. ‘In ieder geval geen snelle, of gemakkelijke.’ Vanaf hun terras in Weidum zijn Laverman, Pruiksma en hun kinderen al jaren dagelijks getuige van wat de industriële landbouw aanricht in het landschap, ook in Friesland.
Een trage stoomwals, die zeker zeventig jaar geleden op gang kwam, en zich nu niet zo maar weer laat stoppen. De boeren zijn niet als enigen ‘schuldig’ daaraan; het heeft überhaupt weinig zin om ‘schuldigen’ aan te wijzen. We kunnen zelf anders gaan leven – als individu, als gezin, als leden van een overzichtelijke mienskip. Maar ook dan hebben we te leven met de gevolgen, net als de ‘boosdoeners’. Dát is de boodschap van Your Ancestor, en van heel PLANT. Laverman en Pruiksma willen ‘rammelen aan onze aannames’. ‘Tijd is geld, zo is ons geleerd. Nee: tijd is liefde.’ Voor PAFFF nam Offereins die boodschap over. ‘Jij zei: dit is onze stem’, zegt Offereins tegen Laverman. ‘Maar als ik jou en Sytze spreek, hoor ik ook Philippe Quesne, en Gabriela da Cunha.’
PLANT is op 27 en 28 mei te zien tijdens PAFFF
