Eco-sociaal ontwerper en kunstenaar Henriëtte Waal pendelt tussen Nederland en Frankrijk. In het Zuid-Franse Arles staat ze al een aantal jaar aan het roer van artistiek onderzoek bij Atelier Luma: een experimenteel designlab van de Luma Foundation. Hier werken ontwerpers en kunstenaars met behulp van natuurlijke, hernieuwbare en lokale grondstoffen aan innovatieve oplossingen voor regionale uitdagingen. Voor de bouw van het kunstencentrum in Arles werden dankzij Atelier Luma bijvoorbeeld gekristalliseerd zout van lokale zoutpannen, verfstoffen gewonnen uit invasieve planten en reststoffen uit de zonnebloementeelt gebruikt.
Het werk van Henriëtte is ook buiten Arles niet onopgemerkt gebleven. Aan de vooravond van de opening van het met biomaterialen uit de omgeving gerenoveerde gebouw van Atelier Luma kreeg ze namelijk bezoek van twee Friezen: artistiek leider Sjoerd Bootsma en hoofd fondsen en development Dorine Schreurs van Arcadia. De vraag die ze stelden: Zou Henriëtte ook hier, in Friesland, een dergelijk experimenteel lab, waarin gewerkt wordt aan transitievragen voor het landschap van de toekomst, willen ontwikkelen?
“Het feit dat ze voor mij en mijn werk helemaal naar Zuid-Frankrijk waren gekomen sterkte mij erin dat onze ambities op dezelfde lijn liggen,” vertelt Henriëtte over die eerste ontmoeting. “Als je zo nauw met een landschap samenwerkt, dan moet je dat landschap en de materialen die daar zijn ook écht ervaren. Sjoerd en Dorine snapten dat, en wilden niet alleen mij spreken, maar ook ter plekke zien en voelen hoe Atelier Luma is ingebed in Arles en de regio.”
Een toekomst ontwerpen voor het veenweidegebied
Inmiddels is Henriëtte al zo’n jaar aan de slag als artistiek leider van het Friese project. Ze vindt het spannend om nu, voor het eerst, naar buiten te treden. “Nieuwe ideeen zijn kwetsbaar,” zegt ze. “Ze hebben tijd en ruimte nodig om te rijpen. Het is belangrijk te werken vanuit langdurige samenwerking met de mensen in het gebied. Anders beklijft het niet en wordt alles voor je het weet weer in de bestaande structuur gedwongen, terwijl je juist nieuwe wegen probeert te bewandelen. Ik hoop dat we – ook samen met de politiek- de ruimte kunnen scheppen die zo’n vernieuwend project nodig heeft om optimaal te kunnen ontwikkelen.”
Het project heeft de naam Veenweide Atelier gekregen. De veengrond in Friesland vormt namelijk een van de grootste uitdagingen voor een duurzame toekomst. Het veenweidegebied is beeldbepalend voor een aanzienlijk deel van het Friese landschap, er wonen en werken veel mensen, maar bodemdaling zorgt voor toenemende problemen met waterhuishouding en stoot veel CO2 uit.
Het afgelopen jaar is het Veenweide Atelier met 4 ecosociale ontwerptrajecten begonnen samen met onder andere lokale boeren, ecologen, beleidsmedewerkers en veenkundigen. Deze collectiviteit en samenwerking met natuur en lokale bevolking ligt aan de basis van het eco-sociale ontwerpen. Als je multidisciplinair samenwerkt en ook openstaat voor externe input, kan je volgens Henrieëtte tot de meest verfrissende en holistische ideeën komen.
9 transitietaken
Elk project moet rekening houden met de grootste uitdagingen waar Friesland voor staat. Deze zijn binnen het Veenweide Atelier samengevat in een ‘huiswerklijst’ van 9 transitietaken: veen, water, vervuiling, biodiversiteit, energietransitie, nieuwe economie, erfgoed, huisvesting en funderingen “De veenweide is een gebied in crisis,” zegt Henriëtte. “Maar dat is ook goed. Want wanneer alles nog goed werkt, is de drang om te vernieuwen klein. Crisisgebieden zijn daarom ook de beste innovatiegebieden.”
Een hoopvol toekomstbeeld
De hoop voor de toekomst is dat het Veenweide Atelier uitgroeit tot een permanent dynamisch lab, voor ontwerp en inspiratie. Waar ontwerpers hun onzekerheidsvaardigheid, hun verbeelding en hun maakkracht inzetten om samen met bewoners, overheden, kennisinstituten, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties een nieuwe relatie met het veenlandschap vorm te geven. Zo zou een boer bijvoorbeeld geïnspireerd kunnen raken om nieuwe gewassen te verbouwen, die koolstof opslaan en CO2-uitstoot voorkomen, maar ook gebruikt kunnen worden voor ecologisch verantwoord bouwen. Of kunnen we ervaren dat kleuren met op afvalstromen groeiende micro-organismen écht werkt.
Henriëtte: “Als je iets in het klein kunt ervaren, kan je er ook een betere voorstelling van maken in het groot. Het Veenweide Atelier wil ruimte maken voor een nieuw, hoopvol toekomstbeeld.”
