Een zwevend huis is op zijn minst ongebruikelijk, helemaal als het wordt voortgetrokken door 12 flink doorstappende ossen. Maar op het eiland Chilóe in Patagonië in Zuid-Chili is het een eeuwenoude gewoonte. Het eiland is doordrenkt van solidariteit en mystiek, in verhalen en legendes, in zang en dans. Vanuit al die ingrediënten is een traditie geboren: het doen van een ‘Minga’.
Het woord Minga belichaamt hart en ziel van het eilandleven. Het betekent ‘een uitwisseling van hulp voor hulp’ en kan op alles worden toegepast: van het helpen van je buurman bij het ploegen en planten van aardappelen, het scheren van hun schapen of zelfs het verplaatsen van een heel huis. In Chiloé is ‘zweet voor zweet’ het summum van eerlijke handel op wat voor schaal dan maar ook.
Als een Chilote, een inwoner van Chiloé, moet verhuizen, doet deze dat letterlijk. De hele gemeenschap komt samen om het huis naar groenere weiden te dragen. De ‘Minga de tiradura de casas’ (Minga-sleepboot van huizen) heeft het eiland legendarisch gemaakt.
Eerst bouwt men samen een glijsysteem onder het huis. Parallelle houten balken lopen van voren naar achteren en werken als ski’s. Dit is makkelijker dan het klinkt want veel Chilote-huizen zijn gebouwd op palen om boven de sponsachtige, natte moerassen van het eiland uit te steken.
Vervolgens laten boeren hun zwaarste ossen aanrukken. Ze zetten de dieren in paren op een rij, plaatsen een gewatteerde kraag over hun schouders en spannen ze aan de voorkant vast. Het huis verandert zo in een gigantische arreslee. Vaak staat een boer in de deuropening met een zweep, als een koetsier op een gigantisch paard en wagen.
Theatermakers Luis Guenel en Ebana Garin hebben deze traditie een stapje verder genomen. Zij zaagden hun huis op het eiland in honderden stukken en namen het mee op reis. Ze legden 14.000 kilometer af met hun huis om de afgelopen twee weken neer te strijken in de Westerkerk in de Leeuwarder binnenstad. Om voor een theatrale studie op zoek te gaan naar de Minga in de Mienskip en andersom.
Luis richtte ooit het eerste theaterfestival op in Patagonië. Een oneindig wijdse en dunbevolkte landmassa in het zuiden van Zuid-Amerika. Hier liggen Luis’ roots. Er zijn daar geen theaters, theatergezelschap of festivals. Als er al eens een voorstelling naar de dunbevolkte streek kwam werd die vertoond in een sporthal.
Op zijn zeventiende bezocht Luis op aandringen van een docent eens zo’n voorstelling en was direct gegrepen. Na een theaterstudie in hoofdstad Santiago de Chile keerde hij terug om performance art naar Patagonië te brengen en stichtte het Cielos del Infinito festival.
“Het was eerst echt een houtje-touwtje festival” vertelt Luis, “We hadden zoiets nog nooit gedaan en de theatergezelschappen waren hier nog nooit geweest. Er werd overal en nergens gespeeld want er was geen theater. Maar het werd een succes en op een gegeven moment wilde iedereen op ons festival spelen. Wijzelf hadden ook steeds beter door wat we aan het doen waren. Uiteindelijk vond het plaats in drie verschillende steden en kwamen er ook buitenlandse gezelschappen en bezoekers. Het festival is er nu nog.”
Voor Ebana en Luis was dat niet genoeg en ze begonnen eigen werk te schrijven en produceren. Dit bracht hen terug naar de hoofdstedelijke theaters, waar ze al snel opvielen met hun oorspronkelijke en fysieke theatervoorstellingen. Zoveel dat ze niet lang daarna met hun gezelschap wereldwijd toerden en onderweg de ene na de ander prijs in de wacht sleepten.
“Luis is veel te bescheiden vind ik” zegt Ebana, “Zijn blik op theater is uniek, hij is niet opgegroeid met traditioneel theater en de scene in de hoofdstad. Het is echt en gaat over echte mensen. Zijn verbeelding is direct en krachtig. Toen we toerden met een voorstelling over liefde in psychiatrische inrichtingen was er altijd wel iemand die nadien vroeg hoe we dat deden, toeren met patiënten. Maar dat waren het niet! Het zijn acteurs natuurlijk! Dat is de kracht van zijn visie en zijn unieke taal, zijn kunst. Oorspronkelijk en verbonden met Patagonië maar ook universeel.”
De tournees en reizen stopten abrupt bij het uitbreken van de pandemie en het koppel koos Amsterdam als uitvalsbasis en doet daar een master aan DAS Theatre. Vonden een woning en waren net zo aan huis gebonden als ieder ander tijdens corona, samen met de koffers vol planken en hout van hun eilandhuis. Op uitnodiging van Arcadia kwamen ze naar Leeuwarden om onderzoek te doen naar wat Minga hier betekent of kan betekenen.
“Leeuwarden is geweldig” vervolgt Luis “In al die maanden in Amsterdam zijn we nooit bij mensen thuis uitgenodigd en bleven alle deuren dicht. Dat is hier heel anders. Natuurlijk denken mensen wel eens wat moet die lui als we aanbellen, maar de ontvangst is veel hartelijker en opener. Deze schaal past ook beter bij ons, we werken liever in kleine gemeenschappen. Grote steden zijn al zo gegentrificeerd en pure business models geworden dat al het gevoel van Minga, Mienskip is verdwenen.”
Twee weken lang dwaalde het koppel door de binnenstad rondom de Westerkerk en sprak met bewoners en passanten. Ondervroeg hen over hun leven, wat hun huis hun thuis maakte en deelde de verhalen van Chilóe en Minga in mini-voorstellingen bij mensen in de huiskamer. Wie kennismaakt met Luis en Ebana is zowel toeschouwer, acteur als inspirator. Vrijdag 21 mei vonden er drie studie-performances plaats waarbij buurtbewoners (in heel klein verband natuurlijk), Luis en Ebana en de ontelbare planken van hun eilandhuis samen onderzoek deden naar de betekenis van samenleven, buren zijn en je thuis en samen voelen. Om uiteindelijk letterlijk uit de ruïnes van het eilandhuis, Minga en Mienskip een gezamenlijk nieuw huis en thuis te bouwen.
Deze twee weken waren een begin van een mogelijk langere en intensievere samenwerking tussen Luis Guenel, Ebana Garin en Arcadia in het kader van het podiumkunsten programma dat in 2022 wordt aangeboden.
