De Nobelprijs voor Literatuur, beschouwd als het toppunt van prestatie voor creatieve schrijvers, is tussen 1901 en 2021 114 keer toegekend aan 118 Nobelprijswinnaars. Dit jaar ging deze naar de op Zanzibar geboren romanschrijver Abdulrazak Gurnah , de eerste Tanzaniaanse schrijver die wint. De laatste zwarte Afrikaanse schrijver die de prijs won, was Wole Soyinka in 1986 . En Gurnah is de eerste zwarte schrijver die wint sinds Toni Morrison in 1993 . In een gastbijdrage beschrijft Lizzy Attree het leven en het werk van de auteur.
Wie is Gurnah en wat is zijn plaats in de Oost-Afrikaanse literatuur?
Abdulrazak Gurnah is een Tanzaniaanse schrijver die in het Engels schrijft en in het VK woont en werkt. Hij werd geboren in Zanzibar, het semi-autonome eiland voor de Oost-Afrikaanse kust, en studeerde in 1968 aan Christchurch College Canterbury.
Zanzibar onderging in 1964 een revolutie waarbij burgers van Arabische afkomst werden vervolgd. Gurnah werd gedwongen het land te ontvluchten toen hij 18 was. Hij begon in het Engels te schrijven als 21-jarige vluchteling in Engeland, hoewel Kiswahili zijn eerste taal is. Zijn eerste roman, Memory of Departure , verscheen in 1987.
Hij heeft talloze werken geschreven die vragen stellen over ideeën over erbij horen, kolonialisme, ontheemding, herinnering en migratie. Zijn roman Paradise , die zich afspeelt in koloniaal Oost-Afrika tijdens de Eerste Wereldoorlog, werd in 1994 genomineerd voor de Booker Prize.
Vergelijkbaar met Moyez G. Vassanji , een Canadese auteur opgegroeid in Tanzania, wiens aandacht zich richt op de Oost-Afrikaanse Indiase gemeenschap en hun interactie met de “anderen”, behandelt Gurnah’s roman Paradise multi-etniciteit en multiculturalisme aan de kusten van de Indische Oceaan vanuit het perspectief van de Swahili-elite.
Als vooraanstaand academicus en criticus zat hij onlangs in het bestuur van de Mabati Cornell Kiswahili-prijs voor Afrikaanse literatuur en was hij jarenlang redacteur van het literaire tijdschrift Wasafiri .
Momenteel is hij emeritus hoogleraar Engelse en postkoloniale literatuur aan de Universiteit van Kent, nadat hij in 2017 met pensioen ging.
Waarom wordt het werk van Gurnah gevierd – wat is er zo krachtig aan?
Hij kreeg de Nobelprijs voor zijn compromisloze schets van de effecten van het kolonialisme en het lot van de vluchteling in de kloof tussen culturen en continenten.
Hij is een van de belangrijkste hedendaagse postkoloniale romanschrijvers die tegenwoordig in Groot-Brittannië schrijft en is de eerste zwarte Afrikaanse schrijver die de prijs wint sinds Wole Soyinka in 1986. Gurnah is ook de eerste Tanzaniaanse schrijver die wint.
Zijn meest recente roman, Afterlives , gaat over Ilyas, die als jongen door Duitse koloniale troepen bij zijn ouders werd weggehaald en na jaren van strijd tegen zijn eigen volk terugkeert naar zijn geboortedorp. De kracht in Gurnah’s werkt ligt in het vermogen om de verdeeldheid van vijanden en vrienden te compliceren en verborgen geschiedenissen op te graven, waardoor de veranderende aard van identiteit en hoe een ider de realiteit beleefd wordt onthuld.
Welk Gurnah-werk springt er voor jou uit en waarom?
De roman Paradise valt me op omdat Gurnah daarin de 19e-eeuwse reis van de Pools-Britse schrijver Joseph Conrad naar het ‘hart van de duisternis’ opnieuw in kaart brengt vanuit een Oost-Afrikaanse perspectief naat het Westen toe. Zoals de Zuid-Afrikaanse geleerde Johan Jacobs heeft gezegd:
herconfigureert de duisternis in zijn hart … In zijn fictieve transactie met Heart of Darkness laat Gurnah in Paradise zien dat de corruptie van handel in onderwerping en slavernij dateert van vóór de Europese kolonisatie, en dat in Oost-Afrika dienstbaarheid en slavernij altijd verweven zijn geweest met de sociale samenhang.
Het verhaal wordt zachtaardig verteld door de 12-jarige Yusuf, die liefdevol tuinen en verrschillende versies van het ‘paradijs’ en de corruptie daarbinnen eschrijft terwijl hij verhandeld wordt tussen slavenhandelaren en vanaf de kust naar verschillende delen van het binnenland reist. Yusuf concludeert dat de brutaliteit van het Duitse kolonialisme nog steeds te verkiezen is boven de meedogenloze uitbuiting door de Arabieren.
Net als Achebe in Things Fall Apart (1958), illustreert Gurnah de Oost-Afrikaanse samenleving die aan de vooravond staat van grote veranderingen, waarbij hij laat zien dat het kolonialisme dit proces versnelde, maar niet op gang bracht.
Is de Nobelprijs voor literatuur nog steeds relevant?
Het is nog steeds relevant omdat het nog steeds de grootste prijsbeurs voor literatuur is die er is. Maar de methode voor het selecteren van een winnaar is vrij geheimzinnig en hangt af van nominaties vanuit de academie, dat wil zeggen artsen en professoren in de literatuur en voormalige laureaten. Dit betekent dat hoewel de potentiële genomineerden vaak vooraf door experts worden besproken, niemand weet wie er in de race is totdat de prijswinnaar bekend is gemaakt. Ngugi wa Thiong’o, bijvoorbeeld, is een Keniaanse schrijver die volgens velen inmiddels had moeten winnen , samen met een aantal anderen zoals Ivan Vladislavic uit Zuid-Afrika.
Door te winnen wordt een schrijver wereldwijd in de schijnwerpers gezet die vaak niet de volledige erkenning heeft gekregen van andere prijzen, of wiens werk bij de vertaling is verwaarloosd, waardoor nieuw leven wordt geblazen in werken die velen nog niet eerder hebben gelezen en die het verdienen om op grotere schaal gelezen te worden.
Dit artikel verscheen eerder hier.
