“Het was geweldig voor de oorlog”, zegt Aref Haboo, een 48-jarige landbouwadviseur, die Shie beschrijft, het kleine dorp in de provincie Afrin in het noorden van Syrië dat zijn thuis was. Daar had Haboo 18 jaar lang gezorgd voor 50 honingbijenkolonies, verspreid over olijfboomgaarden, sinaasappelteelt en wijngaarden.
“Als ik verdrietig of gestrest werd, maakte ik wat eten en koffie en ging ik in de schaduw bij de bijen liggen om te zien hoe ze vliegen, hoe ze nectar verzamelen, en ik luisterde naar ze”, zegt Haboo.
Maar in december 2013, toen de Islamitische Staat van Irak en Syrië (ISIS) de controle over het land begon over te nemen, wist hij dat hij moest vertrekken. ISIS-militanten blokkeerden de weg naar het dorp van Haboo en dreigden hem te vermoorden. Haboo verkocht alles wat hij bezat en verhuurde zijn huis om de $ 12.000 bijeen te brengen die nodig was om het land te ontvluchten.
Hij ging eerst en liet zijn vrouw en kinderen achter in de hoop hen de verraderlijke reis te besparen. Als hij Europa zou kunnen bereiken, zou een herenigingsbeleid het dan mogelijk maken dat zijn familie zich bij hem voegt. Haboo stak de Turkse grens te voet over, verstopte zich vervolgens in een bestelwagen die hem Griekenland binnen smokkelde en stak uiteindelijk met een boot de Middellandse Zee over naar Italië.
Na 46 dagen van angstaanjagende reizen kwam hij aan in Kopenhagen, Denemarken. Haboo sprak destijds geen woord Deens en, zoals de meeste migranten, had hij een baan nodig om de moeilijkheden het hoofd te bieden en om zich in het nieuwe land te vestigen. Haboo woonde een cursus bij voor het zoeken naar werk van de gemeente Greve, 20 kilometer van Kopenhagen, dat bracht hem in contact met Bybi, een sociale onderneming en gemeenschapsorganisatie van stadsimkers.
“We werken niet met Aref als vluchteling”, zegt Oliver Maxwell, de oprichter en directeur van Bybi. “We werken met hem samen als iemand die gepassioneerd en geïnteresseerd is in bijen en iets kan bijdragen aan onze gemeenschap.”
Deze inclusiviteit staat centraal in de aanpak van Maxwell sinds hij Bybi in 2010 lanceerde. De 43-jarige komt oorspronkelijk uit Groot-Brittannië en woont sinds 2007 in Denemarken en geeft regelmatig cursussen honing maken aan groepen migranten, mensen die dakloos zijn of die een nieuwe start nodig hebben. Hij verwelkomt mensen met elke achtergrond om te werken en vrijwilligerswerk te doen bij zijn organisatie.
Volgens Maxwell is Denemarken verre van een heerlijk gastvrije plek voor vluchtelingen.
“Denemarken is een ongelooflijk racistische samenleving en ze hebben er echt alles aan gedaan om ervoor te zorgen dat deze vluchtelingen niet komen”, zegt Maxwell. “Dus voor ons gaat Bybi niet over het produceren van honing, maar over de gezondheid van de gemeenschap waarin bijen, bloemen én mensen gedijen.”
“En als je dat goed doet”, zegt hij, “dan komt de honing er bijna magisch uit.”
In december 2009 fietste Maxwell door een industriegebied aan de zuidoostelijke rand van Kopenhagen toen hij enkele bijenkorven zag. Geïntrigeerd belde hij het telefoonnummer op de kasten en ontmoette de Argentijnse imker die voor hen zorgde. Hij ging een middag zitten praten met de imker over zijn werk.
“Het is alsof je aan een touwtje trekt, en dan leidt het gewoon naar een heel fantastisch verborgen universum van verbindingen die je nog niet eerder had gezien”, zegt Maxwell. “En dat is wat de bijen deden.”
Maxwell wilde iets doen aan klimaatverandering en de problemen van de samenleving waarin hij leefde, dus besloot hij in 2010 Bybi op te richten, wat in het Deens ‘stadsbij’ betekent. Zijn plan was om imker te worden, een uitstervend beroep in de omgeving van Kopenhagen. Hij zette 30 bijenkorven op en produceerde in zijn eerste jaar 1000 kilo honing.
Sindsdien – en in het licht van het toenemende anti-immigrantensentiment in de Europese Unie in het afgelopen decennium – heeft Bybi gewerkt aan de integratie van nieuwkomers in Kopenhagen door voor honingbijen te zorgen. Met zo’n 150 kolonies op 30 locaties in Kopenhagen, heeft Bybi gemarginaliseerde mensen in dienst om bloemen in vensterbanken te planten, bijenkorven op daken te plaatsen en honing te oogsten en in te pakken. Hiermee brengt de groep de voordelen van biodiversiteit naar dit stedelijk gebied.
Om sociale kloven verder te overbruggen, werkt Maxwell samen met non-profitorganisaties, bedrijven en gemeenten om zoveel mogelijk mensen bij de bijenteelt te betrekken. Pia Staalgaard, de duurzaamheidscoördinator van de gemeente Frederiksberg, werkt sinds 2016 samen met Bybi en bewaarde bijenkorven bij een van de sociale instellingen van de gemeente voor mensen met ernstig autisme.
“Het is zo belangrijk om de waarde te kunnen erkennen van mensen die aan de rand van de samenleving leven en die de Deense taal misschien niet helemaal beheersen”, zegt ze. “Hun leven heeft ook waarde.”
De ecologie van bijen
Maxwell is een antropoloog van opleiding en bracht zijn twintiger jaren door met werken aan natuurreservaten in Vietnam en voor ondernemingen in het Verenigd Koninkrijk. Hij begreep al vroeg hoe mensen, bijen en bloemen met elkaar verbonden waren. Er zijn wereldwijd ongeveer 20.000 bijensoorten: sommige, zoals honingbijen, maken honing, maar ze fungeren allemaal als bestuivers en houden hele ecosystemen in leven. De bijenpopulaties zijn de afgelopen decennia echter dramatisch afgenomen als gevolg van klimaatverandering, wijdverbreid gebruik van pesticiden en ontbossing. Dit brengt niet alleen het voortbestaan van de bijen in gevaar, maar ook de ecosystemen die ze ondersteunen.
Dat is een van de vele redenen waarom bijenteeltprojecten in de stad zoals Bybi overal ter wereld bloeien, van New York tot Londen tot Rome. Het gezamenlijke doel is om bestuivers terug te brengen naar anders vervuilde en ecologisch in verval geraakte stedelijke gebieden.
In stedelijke gebieden zijn honingbijen veilig voor de pesticiden die op landbouwgronden worden gebruikt. En hoewel de bijen daadwerkelijk meer bloemen in de stad kunnen vinden, lopen ze risico door andere factoren zoals vandalisme en ziektes die zich verspreiden onder bijenkolonies. Honingbijen kunnen zelf ook een milieuprobleem worden.
De honingbij, Apis mellifera, is een soort die inheems is in Europa, het Midden-Oosten en Afrika. Het is door kolonisten naar Noord-Amerika gebracht, waar het veel problemen heeft veroorzaakt voor inheemse soorten. Honingbijen zijn zeer efficiënte verzamelaars en hebben de neiging om een gebied te koloniseren als ze eenmaal zijn geïntroduceerd.
In de VS worden honingbijen commercieel grootgebracht en hun bijenkasten worden door het land vervoerd op platte vrachtwagens om grootschalige monoculturen zoals amandelen en koolzaad te bestuiven. Ze zijn een cruciaal onderdeel geworden van de industriële landbouwproductie. Naast het bestuiven van de gewassen, concurreren de bijen ook met inheemse soorten om voedergewassen en worden ze onderdeel van een winningsindustrie.
Tijdens de wintermaanden, terwijl andere insectenpopulaties van nature afnemen, worden honingbijenkolonies geholpen door mensen die aanvullend voedsel verstrekken, waardoor ze een aanzienlijk concurrentievoordeel hebben ten opzichte van inheemse soorten, waarvan de populaties gestaag afnemen.
Maar terug in Denemarken is het een ander verhaal. In 2017 onderzocht Thomas Blindbæk, een Deense bioloog, of er een conflict bestond tussen honingbijen en inheemse soorten in Deense stedelijke gebieden. Hij vond geen nadelige gevolgen van de concurrentie. “In plaats daarvan werd in het algemeen een significant positief verband gevonden tussen het aantal honingbijen en het aantal wilde bijen”, schreef Blindbæk.
Een groenere, gezondere stad
In Kopenhagen is Bybi’s honing het resultaat van een gemeenschapsinspanning om de stad groener te maken. Een van de cruciale aspecten van Bybi’s project is om overal in de stad bloemen te planten. Vrijwilligers verpakken en distribueren tienduizenden zaden naar scholen, en bedrijven creëren groene gebieden waar bijen en andere bestuivers kunnen gedijen.
“We willen het voor mensen intuïtief maken om bloemen te planten voor alle bestuivers als ze honing eten”, zegt Maxwell. “Stedelijke omgevingen bieden ons een enorme kans om dit te doen.”
Velux, een bedrijf dat gespecialiseerd is in de productie van ramen, plantte grote velden met bloemen voor het hoofdkantoor van het bedrijf in Hørsholm, een stad op 25 kilometer van Kopenhagen, en huurde Bybi in om acht honingbijenkolonies te verzorgen.
“Het is een sociaal project voor de gemeenschap maar ook voor de medewerkers”, zegt Mette Ryby, de regiomanager bij Velux. Ze zegt dat werknemers ambassadeurs zijn van het werk dat bijen doen voor het milieu, en het bedrijf betrekt zijn werknemers bij het proces door bloemen te planten of gewoon de lokale honing te kopen. Tegenwoordig hebben tientallen andere bedrijven in Kopenhagen de bijenkorven van Bybi op hun daken, waaronder IKEA, L’Oréal en Muji.
Vandaag is Haboo, de Syrische imker, herenigd met familie. Dankzij het herenigingsprogramma zijn zijn vrouw en kinderen in 2015 per vliegtuig in Denemarken aangekomen. Haboo heeft nu de leiding over de veldoperaties voor Bybi en bezoekt routinematig alle miljoenen bijen die verspreid zijn over Kopenhagen om ervoor te zorgen dat ze gezond en gelukkig zijn en voldoende ruimte hebben.
“Als ik hier werk, heb ik het gevoel dat ik een deel van de plek ben”, zegt Haboo. ‘Ik denk nooit dat ik ga werken. Ik heb het gevoel dat het mijn eigen bijen zijn, mijn eigen organisatie.”
