Van circulaire ambitie tot icoon in de stad: Vereniging Circulair Friesland over Bouwurk en de toekomst van bouwen

Vereniging Circulair Friesland werkt met bijna tweehonderd leden, van bedrijven en overheden tot onderwijs- en kennisinstellingen, aan de Fryske circulaire economie. Programmamanager Nick Boersma, gespecialiseerd in circulair en biobased bouwen, ziet in Bouwurk het levende bewijs van die ambitie. “Het laat zien wat er mogelijk is als je samenwerkt én durft te experimenteren. Zo’n gebouw spreekt niet alleen het hoofd, maar ook het hart aan.”

Wat is circulariteit?

Circulaire economie is voor veel mensen een containerbegrip. Nick legt het uit als een manier om waarde te behouden en toe te voegen. Niet alleen in materialen, maar ook op het gebied van energie, water, biodiversiteit, inclusiviteit en gezondheid. “Het gaat over structuren bouwen, nieuwe verdienmodellen ontwikkelen en laten zien wat er al kan.” In 2050 wil Nederland 100% circulair zijn. Dit betekent dat in 2050 alles om je heen óf hergebruikt kan worden óf bestaat uit natuurlijke materialen zonder schadelijke stoffen. “We staan dan meer in verbinding met elkaar en de natuur, in een mooie en schone leefomgeving. En we gaan nog steeds veel mooie dingen kunnen doen, maar wel minder materialistisch.”

Circulaire koploper

De oprichting van Vereniging Circulair Friesland tien jaar geleden was de wens van bedrijven. Overheden en onderwijsinstellingen haakten daarna snel aan om zo samen op te trekken. Hun doel: de Fryske economie de meest circulaire van Europa maken. Recentelijk bleek uit onderzoek van Circle Economy dat Fryslân zelfs de meest circulaire regio ter wereld is. “Inmiddels zijn we druk bezig om nieuwe doelstellingen te formuleren. En helpen we andere regio’s om ook iets vergelijkbaars op te zetten.” 

Het geheim van het succes van circulariteit in Fryslân? “Tien jaar geleden keken bedrijven, overheden en onderwijsinstellingen elkaar aan en zeiden: ‘We hebben elkaar nodig, en we gaan hier iets van maken voor Fryslân.’ Dat is bijzonder én heel effectief. Want je hebt elkaar hard nodig, juist in het vormen van nieuwe ketens en het maken van afspraken. Dat dit lukt, komt deels door de regionale binding. Men vertrouwt elkaar hier. Het is minder transactioneel, meer elkaar iets gunnen. Dat onderscheidt Fryslân van veel andere regio’s. Ook leeft hier een gezamenlijke wens om het concreet te maken. Je kunt heel lang praten over circulair, maar uiteindelijk moet je het vooral doen,” vertelt Nick. 

Samenwerking overal te zien

Een grote groep leden van Circulair Friesland leverden een directe of indirecte bijdrage aan Bouwurk. Van bouwers Friso Bouwgroep, Lont en Dijkstra Draisma tot sociale werkplaats Empatec, toeleverancier Miedema Bouwmaterialen, afvalverwerker Omrin en gemeentes Leeuwarden, Waadhoeke en Noard-East Fryslân en de provincie. “Ik vind het prachtig dat bouwers hier laten zien dat ze kunnen samenwerken. Waar ze elkaar normaal als concurrenten zien, zie je nu veel meer horizontale samenwerking. Niet alleen in de keten, maar ook met ‘concullega’s’. Dit soort samenwerkingen ontstonden bij Bouwurk op een relatief luchtige en saamhorige manier, tussen partijen die normaal gesproken niet veel samenwerken. Ik denk dat we nog lang profijt gaan hebben van wat hier is ontstaan.”

Lokale gewassen

Bouwurk zet ook verschillende lokale gewassen in de schijnwerpers, die een rol kunnen spelen in het bouwen én boeren van de toekomst. De panelen in de Keuken bevatten hennep en de gevel laat veenweidegras zien. De tafels en krukjes in de Keuken zijn gemaakt van olifantsgras.  “We zijn druk bezig met het ontwikkelen van lokale biobased ketens. Vezelhennep is daarin het verst ontwikkeld: ruim honderd Friese boeren telen het gewas, dat vanaf eind dit jaar in een nieuwe fabriek in Drachten wordt verwerkt tot isolatiewol. Meer dan twintig bouwers en vijf woningcorporaties isoleren hier samen minstens duizend woningen mee.” 

“Daarnaast werken we aan vlas uit Noord-Fryslân en Groningen, olifantsgras, en natte teelten zoals riet en lisdodde die passen bij het veenweidegebied. We hadden vroeger veel riet hier, maar dat komt nu vooral uit China. Er zijn partijen die dat weer terug willen brengen. En samen met lisdodde kan het boeren een nieuw verdienmodel geven in gebieden waar het waterpeil omhoog moet.” 

Hart en hoofd

Nick vindt dat de kracht van Bouwurk voor een belangrijk deel zit in de verbeeldingskracht. “Wij focussen vaak op de technische of financiële kant van circulair bouwen, of de impact, om mensen te overtuigen. Dit zijn dingen die het hoofd raken, met rationale argumentatie. Maar om mensen echt nieuwe denkwijzen te geven, heb je cultuur en verbeeldingskracht nodig. Mensen moeten echt doorleven en voelen dat het anders kan en moet. Dat gaat een laag dieper. Vervolgens gaan hart en hoofd heen en weer. Wij vertalen de verbeelding vanuit het hart ook weer naar handelingsperspectief vanuit het hoofd. En als mensen geraakt zijn, staan ze ook eerder open om nieuwe samenwerkingen aan te gaan. Zo heb je het beste van beide.”

Nick ziet een duidelijke waarde in grote, zichtbare projecten. “Veel partijen die bezig zijn met innovaties, zoeken daar een podium voor. Bouwurk is een compleet modulair gebouw, gebouwd met hergebruikte, innovatieve en gezonde materialen. Het is een soort experimenteerplek voor die nieuwe materialen en toepassingen. Met zulke iconen kun je je verhaal breder vertellen. Je moet niet te klein denken. Ik denk dat Fryslân vóór 2018 anders was dan daarna. Dat we Culturele Hoofdstad werden, dat bracht iets. Het gaf vertrouwen dat je met elkaar blijkbaar meer kunt realiseren dan je dacht. Dat moeten we vasthouden. Bouwurk is zo’n icoon. Het is belangrijk om die grootsheid vast te houden.”

Bouwopgaves

Dat de uitdagingen in de bouwsector groot zijn, valt niet te ontkennen. “Maar alls we kijken naar de bedrijven in ons netwerk, dan zie je dat zij dolgraag willen laten zien wat ze kunnen en bewust willen bijdragen aan een betere, mooiere en schonere wereld. Het huidige beleid zegt echter vooral: ‘We moeten toe naar versobering. Zoals we nu bouwen is goed genoeg.’ Maar dat ís niet de toekomst van de bouw. Wat nodig is, is een heldere visie. Die lat mag best hoog liggen, zolang duidelijk is waar we de komende vijf tot tien jaar naartoe gaan. Bouwers hebben vooral perspectief en een betrouwbare overheid nodig: als duidelijk is welke richting het opgaat, kunnen zij zich daarop voorbereiden. Misschien zijn niet alle partijen nog zover, maar kunnen ze over een aantal jaar wel meedoen. Visie, betrouwbaarheid en toekomstbestendige criteria zijn cruciaal. We moeten bouwen met gezondere materialen, terwijl er minder ruimte is, watertekorten toenemen en het energienet op slot zit. Tel dat allemaal op, en je ziet dat er eigenlijk maar één oplossing is: leren omgaan met deze problemen, in plaats van ze vooruit te schuiven. Daar zit volgens mij de crux.”

Inspiratie uit Bouwurk

“Het mooie aan Bouwurk is dat het naast functioneel ook inspirerend en leuk is. In deze tijd gaat bouwen vaak over snelheid, schaalbaarheid en betaalbaarheid. Wij willen dat het vooral met natuurlijke, hergebruikte en lage impact materialen gebeurt.  Maar wat ik zo leuk vind aan Bouwurk is dat het ook écht leuk mag zijn. Inspirerend en tastbaar. De bouw kan dus ook gewoon mooi en verrassend zijn. Ik denk dat we dat moeten meenemen in de bredere bouwopgave.”

“Ik sluit graag aan bij de boodschap van Sjoerd Bootsma, Artistiek Directeur van Arcadia. Hij zegt: de wereld om ons heen is complex, en zeker niet altijd hoopgevend. Dat kan overweldigend of negatief voelen. Maar als je dichtbij om je heen kijkt en zelf iets gaat doen, dan biedt diezelfde wereld ineens veel meer perspectief. Dat zien we ook op het thema van circulair bouwen. Als je werkt met de mensen om je heen, in je regio, en aan mooie dingen, dan kan het écht anders. Dat is denk ik het meest hoopgevende wat er is.”