Bouwen met lef: het verhaal achter de Waddenslibtegels in Bouwurk

In het hart van Leeuwarden staat Bouwurk, het circulaire mienskipshûs van Arcadia 2025. Een mienskipshûs waarin elke centimeter een eigen verhaal vertelt. Zoals de Sea Silt Ceramics-wanden van de winkel in Bouwurk, gemaakt met unieke geveltegels en slib glazuren, beide van Waddenslib. Een consortium van ontwerpstudio Humade, Groningen Seaports, Koninklijke Tichelaar en Deltares ontwikkelt samen een circulaire keten om een grote natuuropgave aan te pakken: sliboverschot omzetten in hoogwaardig bouwmateriaal. Hoe krijg je zoiets voor elkaar? Gieke van Lon en Lotte Dekker van Humade en Jan Kok van Koninklijke Tichelaar vertellen over lef, ontwerp, circulariteit en bouwen aan een andere toekomst.

Het Wad als grondstof

Sea Silt Ceramics ontstond in 2019 vanuit een duidelijke ambitie van ontwerpstudio Humade: op eigen initiatief een serieuze, schaalbare oplossing ontwikkelen voor het zoute sliboverschot in het Eems-Dollardgebied. Het Eems-Dollardgebied op de Nederlands-Duitse grens slibt elk jaar dicht met slib uit de Waddenzee, wat leidt tot verlies van biodiversiteit. Om de natuur te herstellen, moet er jaarlijks zeven miljoen ton slib verwijderd worden, een enorme reststroom. Tegelijkertijd importeert de Nederlandse keramische industrie jaarlijks twee miljoen ton klei, een eindige grondstof.

Humade zag hier potentie voor een win-win situatie: de klei vervangen door Waddenslib. “We wilden een bouwsteen maken die een symbool kan zijn voor een duurzame toekomst,” vertelt Lotte. “We zagen dat in Groningen slib gebruikt werd voor dijken en landophoging en dachten: kan dat ook voor keramiek? Ondanks sceptische rapporten waarin stond dat het niet kon, waren wij ervan overtuigd dat het materiaal potentie had. Onze eerste 3D print tests bevestigden dat: het leverde prachtige kleuren en structuren op.” “Dat was het moment dat we dachten: dit Waddenslib is geen reststroom, dit is een nieuwe grondstof. Vanaf het begin was het doel niet een eenmalig experiment, maar een serieus en schaalbaar alternatief voor miljoenen tonnen reststroom,” zegt Gieke.

Intensieve innovatie

Wat volgde was een jarenlange periode van intensieve innovatie. Humade wierp zich op als circulaire ketenontwikkelaar. Om het hele proces, van slibontzilting tot keramische productie, te ontwikkelen. Naast dat ze innoveerden met het materiaal en unieke procedés en recepturen ontwikkelden, schoven ze aan alle relevante tafels in de sector. Zo legden ze een serieuze bodem voor het consortium. Lotte: “Ontwerpers wordt vaak verweten dat het bij leuke unica’s blijft voor de happy few. Maar wij ontwikkelden iets dat schaalbaar en breed toepasbaar kan zijn. Zo ontwikkelden we allerlei recepturen met minimaal 70% Waddenslib en andere lokale afvalstromen, zoals afval uit de glasrecyling industrie en aardappelzetmeel.”

Strategisch consortium

 In 2022 werd er doorontwikkeld tijdens een artist in residence in het kader van het 450-jarige jubileum van Koninklijke Tichelaar en in 2024 vormden ontwerpstudio Humade, havenschap Groningen Seaports, keramiekbedrijf Koninklijke Tichelaar en kennisinstituut Deltares een consortium dat de hele keten omvat, van Waddenslib tot keramiek. Commercieel directeur Jan Kok van Koninklijke Tichelaar: “We gebruiken als consortium de komende anderhalf tot twee jaar voor opschaling van ontzilten en het doorontwikkelen van slib/klei recepturen die uiteindelijk geschikt moet worden gemaakt om in grote volumes mee te kunnen produceren. Traditionele klei is al duizenden jaren oud. Slib is heel anders en vraagt om specifieke bewerkingen om het geschikt te maken voor de keramische industrie. Voor industriële productie moet alles kloppen: het ontzilten, het maakproces, plastische eigenschappen, droog en bakprocessen, enzovoort.” 

Bouwurk als podium

De Sea Silt Ceramics-wandtegels en glazuren zijn nu te zien in Bouwurk, op de gevels van de winkel. De lijntjes met Arcadia en Bouwurk waren snel gelegd. Bouwurk en Sea Silt Ceramics vinden elkaar immers in het gebruik van lokale grondstoffen, circulaire ontwerpen, samenwerkingen en een sociale insteek. “Deze wand inspireert. Het maakt ons unieke proces en product zichtbaar en tastbaar, op een plek waar veel mensen samenkomen,” zegt Lotte.

Jan vult aan: “Bouwurk is voor ons een podium om de sector en het publiek te laten zien dat zulke innovaties mogelijk zijn.” Gieke: “Daarnaast vinden we het mooi dat in Bouwurk de sociale aspecten van bouwen ook een belangrijke rol spelen. Dat past bij ons: we geven niet alleen om de ecologische en economische aspecten van ondernemen, maar ook de sociale kant.”

Een veranderende bouwsector

Bouwurk is slechts een tussenstop voor Sea Silt Ceramics. “Ons volgende doel is de ontwikkeling van keramische gevelplaten,” zegt Lotte. “Dunne schillen die demontabel zijn en opnieuw kunnen worden gebruikt. En uiteindelijk willen we ook meerdere keramische producten produceren.” Dat is ook nodig om het betaalbaar te maken, vult Jan aan: “Juist door schaalvergroting kun je het proces optimaliseren en rendabel maken. Ons keramiek van Waddenslib moet geen nicheproduct zijn. Het doel is altijd al geweest dat het breed toepasbaar moet worden. We willen een receptuur, technieken en machines ontwikkelen die andere keramiekproducenten ook kunnen gebruiken. Zodat er in de hele industrie een verschuiving plaatsvindt.”

Die ambitie past bij waar de bouwsector op dit moment staat. De sector kampt met uitdagingen als klimaatadaptatie, stikstofcrisis en woningnood, maar is ook bezig met toekomstgericht bouwen. “In vergelijking met andere landen bouwen we in Nederland nog vrij traditioneel, maar de ontwikkelingen zitten in een stroomversnelling,” zegt Jan. “Er wordt echt anders gebouwd dan tien jaar geleden. Duurzaamheid, circulariteit, je ziet het overal. Daar past ons Waddenslib-materiaal perfect bij. Keramiek als buitenschil kan makkelijk honderd jaar mee, het is onderhoudsvriendelijk en goed bestand tegen weer en wind.” Duurzamer wordt het niet.

Fryslân als voedingsbodem

Recentelijk werd Fryslân uitgeroepen tot meest circulaire regio van de wereld. Volgens Jan is dat geen toeval: “Het kost veel energie om nieuwe dingen op te zetten, en dat is wat je doet als je circulair bezig bent. Je moet lef hebben en enthousiast zijn en er in geloven om innovaties samen verder te brengen. Die eigenschappen zie je hier in de regio veel.” Gieke vult aan: “Wat ik mooi vind aan ons consortium is ook juist de samenwerking tussen provincies: Fryslân, Groningen, Noord-Holland, Zuid-Holland, Utrecht. Sea Silt Ceramics is een samenwerking tussen regio’s die een gezamenlijk probleem willen oplossen. Uiteindelijk willen we deze oplossing natuurlijk niet alleen in Nederland toepassen, maar wereldwijd. Nederland is klein maar denkt groot, juist hier kun je zo’n keteninnovatie realiseren en daarna wereldwijd toepassen. Sliboverschotten bestaan overal.” Jan: “Over vijf jaar hopen we dat we het probleem in het Eems-Dollardgebied hebben opgelost en dat we de oplossing ook kunnen toepassen in andere natuurgebieden met dezelfde problematiek.”

Ontwerp en ambacht hand in hand

Het consortium laat zien dat innovatie hand in hand kan gaan met ambacht. “Het blijft een ambachtelijke techniek,” benadrukt Gieke. “Maar juist vanuit dat ambacht ontstaan nieuwe ontwikkelingen. Als ontwerpers brengen we niet alleen esthetiek, maar ook een kritische blik en de wil om industrieën uit te dagen en nieuwe processen te ontwikkelen.” Jan: “Koninklijke Tichelaar is meer dan 450 jaar oud en echt een kennisfabriek: we verkopen niet alleen bouwkeramiek, maar ook knowhow over het ambacht. Dat combineren we nu met deze innovatie. En dat sluit perfect aan bij onze strategie om op zoek te gaan naar vervangende grondstoffen, zoals Waddenslib.” 

Trotsmomenten en doorzetten

Op de vraag waar ze het meest trots op zijn, hoeven ze niet lang na te denken. Gieke: “Het is uniek dat we in vier jaar een hele keten hebben gebouwd, een heel procédé hebben ontwikkeld. Doordat we het zo grondig en serieus aangepakt hebben, is het gelukt om vertrouwen te winnen en de sector te enthousiasmeren. Zo hebben we als ketenontwikkelaars een circulaire keten kunnen bouwen die nog niet bestond.” Jan beaamt: “Het is niet één groot Eureka-moment, maar een groeiend proces.” Lotte lacht: “Ik vond het mooi toen er tijdens de afsluiting van ons open atelier in Makkum iemand naar ons toe kwam die eerder in een rapport had beschreven dat slib als reststroom niet zou werken. Hij zei: ‘‘Waarom had ik dat eigenlijk geschreven?’ Dat moment voelde als een bevestiging dat het niet voor niets was dat we in het diepe waren gesprongen.”

Samen bouwen aan een andere toekomst

Hun boodschap voor de sector én iedereen daarbuiten is duidelijk: “Durf het gewoon te doen,” zegt Lotte resoluut. “We kunnen allemaal afwachten tot de economie en maatschappij veranderen, maar dat gaat niet vanzelf. Je moet lef hebben en zélf stappen zetten.” Gieke: “Je moet willen samenwerken, tijd investeren, en telkens schakelen tussen klein en groot, tussen testen en opschalen. Alleen zo kun je iets ontwikkelen wat nog nooit eerder is gedaan.” Jan beaamt: “Het vraagt enthousiasme, inzet en doorzettingsvermogen. Innoveren is ingewikkeld en kost tijd en geld, maar als je ziet dat het kansrijk is, moet je ervoor gaan.” 

Bekijk de Waddenslibtegels van Sea Silt Ceramics nu in Bouwurk, voor de Oldehove in Leeuwarden. Bouwurk is zondag t/m woensdag geopend van 10.00 tot 18.00 uur en donderdag t/m zaterdag van 10.00 tot 00.00 uur