“Het is zo bijzonder.” Aan het woord is Corina van Eijk, regisseur en oprichter van Opera Spanga. “Alle studenten en jongelui hebben besloten om vanaf nu tot en met het eind van de optredens hier op het festivalterrein te blijven. Niet naar huis te gaan naar ouders, vrienden of je liefje. Om er maar voor te zorgen dat niemand besmet raakt en de productie in gevaar komt. Dat is een waanzinnige toewijding.” Opera Spanga werkt traditiegetrouw met studenten en jonge musici en zangers aan hun jaarlijkse productie. Door de coronacrisis, maar ook door het uitkleden van de traditioneel bombastische opera Carmen van Bizet, belooft het een bijzonder spektakel te worden. Wij spraken met Corina van Eijk maar ook met dirigent Tjalling Wijnstra.
Tsjalling, waarom is dit een Spanga Carmen, waar kunnen we dat aan merken?
“Aan de muzikale kant kan je dat zeker merken. Wij hebben sowieso een klein orkest, het is een kamermuziekopera bijna op deze manier, met 12 mensen in de bak. En we gaan uit van de originele partituur dus er zijn dingen weggehaald. Dubbelingen die je niet kan of hoeft te doen met een kleine bezetting. Daardoor is het veel transparanter geworden, de klank veel intiemer. Voor de zangers en het orkest betekent dat je het heel anders kan benaderen, klein genuanceerd en fijn.”
Carmen wordt ook heel vaak heel bombastisch gespeeld, gaan er emoties en bombast verloren op deze manier?
“Nee dat maakt niet uit. Bizet heeft het ook niet met bombast opgeschreven. Dat het wel vaak zo wordt uitgevoerd is een traditie die ontstaan is. Het barst van de aanwijzing ‘pianissimo‘ dus zacht, zacht, zacht. Natuurlijk zijn er ook pieken maar het is heel zacht en intiem geschreven. Ik heb het geen moment als beperking gezien, je smijt gewoon de traditie aan de kant. Die wil ik helemaal niet. Je kijkt wat heeft hij nou écht opgeschreven en wat kunnen we daar dan mee, een ontdekkingstocht”
Wat was je mooiste ontdekking dan op die tocht?
“Dat is niet beslist een moment. Het heeft veel met tempo te maken. Omdat je deus kleiner bent kan je alle tempo aanwijzingen die Bizet heeft geschreven maar vaak worden genegeerd juist wel gebruiken. Dus minder langzaam in de langzamere stukken bijvoorbeeld. Gekoppeld aan die andere orkestrale bezetting kunnen zangers het dus anders zingen, ze kunnen hun woorden anders aanzetten en kunnen andere bogen maken in de langer noten of phrases. Zo ontstaat er een nieuwe poëzie.”
Carmen is het verhaal van Don José die getrouwd en al toch valt voor de vurige fabrieksarbeider en zigeuner Carmen die hij helpt ontsnappen nadat ze is gevangen genomen. In welke tijd en context heb jij deze plot geplaatst Corina?
In het origineel speelt het zich af in het Sevilla van de vroege 19e eeuw. Sevilla laten we staan, maar de tijd niet. We hinten erop dat het de tijd is vlak voor de Tweede Wereldoorlog ten tijde van de Spaanse Burgeroorlog. Dus het begint wel in een tijd dat vrouwen meer rechten hebben en in de melk te brokkelen dan die eeuw daarvoor. Er waren ook daadwerkelijk veel vrouwen die meevochten aan de antifascistische kant. Wel heeft ze nog steeds de honing aan haar kont hangen en flirt ze zich helemaal het leplazerus, in de opening verklappen we al wel dat zij ook gek op Don José is. En dat gedoe met dat ze een zigeuner is, daar doen we niet aan. Helaas komen we er af en toe niet onderuit, maar we laten het rusten en buiten beschouwing.”
Waarom is dat?
“Dat moet je in de tijd van toen zien. Een zigeunervrouw werd neergezet als een vurige vrouw met zwart haar en zwarte ogen die zich niet laat grijpen en vrij is. Die wil je nemen, hebben. Maar daar gaan we niet in mee. De vorige keer dat ik Carmen deed was ze hoogblond, nu is ze Mexicaans. Het is gewoon een vrouw en heeft niets met een volk te maken.”
Hoe werk je dan met jonge mensen die een traditionele opleiding krijgen aan het opnieuw context geven aan het verhaal?
“Als je ze eerst spreekt en dan chargeer ik een beetje, zeggen ze: oh ja, Carmen, over die wilde zigeunerin die met iedereen naar bed wil. Dat is wel het geval. En dan gaan we uitleggen en spreken we met elkaar. En daar hebben ze het onderling dan ook over en komen weer terug met opmerkingen en vragen. Dat is nou juist waarom we zoveel tijd en aandacht besteden aan educatie binnen Spanga. Zij worden op school grootgebracht in traditie, wij zeggen: gooi al die cd’s weg, vergeet de traditie en laten we opnieuw naar de muziek en het verhaal kijken.”
Tsjalling valt haar bij: “Met de muziek is het net zo. Je zou zeggen muziek is een universele taal en die nootjes ook allemaal en zo. Maar die zijn beide niet universeel, er is zoveel interpretatie mogelijk. Wij inteperen niet, wij zoeken en woelen in de muziek en de tekst die er staat. Wij zijn meer gravers dan inteperteerders. En als je goed zoekt vind je allerlei kleine en grote schatten. Het is zo mooi, Bizet schrijft soms heel voorspelbaar en dan opeens doet hij iets raars, mafs. Dan kom je dat met elkaar tegen en dan denk je: het staat er toch echt. Het klinkt allemaal goed maar het ongemak of het tegenstrijdige krijgt het publiek dan ook mee. Toen Carmen uitkwam was het helemaal geen succes, mensen vonden het muzikaal anders dan ze gewend waren.”
“Ongemak is op de hele toepassing van toepassing,” vult Corina aan, “het ongemak tussen José en Carmen is enorm. Mijn assistant zei: Wat hebben ze een giftige relatie! En dat is te zien. Daarom zeg ik de zangers ook als het alleen maar zingt dan lieg je. Dan klopt het ook niet met de muziek. Je moet echt weten wat je zingt. Ik zeg wel eens we zingen hier niet, we spreken. Als je weet waarom je het ‘zegt’ dan klopt het ook met de muziek. Je hoopt dan dat ze op hun opleiding en in hun verdere carrière anders kijken als ze weer een aria of een lied instuderen.”
Tjalling merkt dat aan de zanger: “Ze zingen heel anders dan vijf weken geleden. Ze hebben natuurlijk geoefend en gestudeerd. En dan komen ze hier en zingen ze het en dan denk je, ok, leuk maar nu gaan we het er even over hebben. En al doende en met de regie begeleiding zie je dat ze zelf hun weg gaan om het muzikaal te kleuren en er tinten aan te geven, zo zie je het gezongen verhaal echt voor je ogen verschijnen.”
Opera Spanga is te bezoeken op 24, 27, 29, 31 juli en 3, 5 en 7 augustus in Spanga. Het is een testen voor toegang evenement. Voor info en kaarten klik je hier.
